Сербская эпічная народная паэзія
Сербская эпічная народная паэзія (Сербская эпічная народная песня; сербск.: Српске епске народне песме) — гэта форма эпічнай паэзіі (песень), створаная сербамі, якія паходзяць з сённяшняй Сербіі, Босніі і Герцагавіны, Харватыі, Паўночнай Македоніі і Чарнагорыі. Асноўныя цыклы былі створаны невядомымі сербскімі аўтарамі паміж XIV і XIX стагоддзямі. Яны ў значнай ступені звязаны з гістарычнымі падзеямі і асобамі. Паэмы звычайна чытаюцца рэчытатывам суправаджэнні гусле.
Сербская народная эпічная паэзія спрыяла развіццю сербскай нацыянальнай самасвядомасці[1]. Цыклы вершаў пра Марка Кралевіча, гайдуках і ускоках натхнялі сербаў, на аднаўленне свабоды і іх гераічнага мінулага[1]. Гайдукі разглядаюцца як неад’емная частка нацыянальнай ідэнтычнасці; у апавяданнях гайдукі былі героямі: яны гулялі ролю сербскай эліты падчас праўлення Асманскай імперыі, абаранялі сербаў ад асманскага прыгнёту, рыхтаваліся да нацыянальнага вызвалення і спрыялі Сербскай рэвалюцыі[2].
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Самы ранні запіс сербскай эпічнай паэмы — гэта фрагмент песні бугарштыцы 1497 года аб паланенні Янаша Хуньядзі Георгіем Бранкавічам[3][4]. Вядома, што сербы спявалі на гусле ў перыяд Асманскай імперыі. Вядомыя сербскія выканаўцы гралі пры польскіх каралеўскіх дварах у 16-м і 17-м стагоддзях, і пазней ва Украіне і ў Венгрыі[5]. Венгерскі гісторык Себасцьян Тінодзі пісаў у 1554 годзе, што «тут у Венгрыі шмат хто іграе на гусле, але нікога няма лепшага у сербскім стылі, чым Дзімітрые Караман». Ён апісаў выступ Карамана перад знатным туркам Улуманам у 1551 годзе ў Ліпаве: гусляр трымаў гусле паміж каленяў, яго выкананне было незвычайна эмацыйным з сумным выразам твару[6]. Гісторык і паэт Мацей Стрыйкоўскі (1547—1582) уключыў у сваю хроніку 1582 года эпічныя вершы сербаў, у якіх гаворыцца аб гераічнай барацьбе іх продкаў з туркамі[7].
У 1824 годзе Вук Караджыч накіраваў копію сваёй калекцыі народных песень Якабу Грыму, які быў асабліва ў захапленні ад «Будынка Скадара». Грым перавёў гэты твор на нямецкую мову, і ахарактарызаваў як «адзін з самых кранальных вершаў ўсіх часоў і народаў»[8][9].
Большасць эпічных вершаў прысвечаны эпосе асманскага прыгнёту і барацьбы за вызваленне ад яго. Дзякуючы намаганням этнографа Вука Караджыча, многія з гэтых эпасаў былі сабраныя і апублікаваныя ў кнігах у першай палове і ў сярэдзіне XIX стагоддзя. Караджыч запісаў гэтыя паэмы «з вуснаў народу». Сербская паэзія была добразычліва прынята ў Еўропе, паколькі зборнікі вершаў выйшлі ў самы росквіт перыяду рамантызму. Якаб Грым пачаў вывучаць сербская, каб чытаць вершы ў арыгінале. Ён напісаў падрабязны аналіз кожнага новага зборніка сербскіх эпічных вершаў. Ён называў іх роўнымі песні песняў, як і Гётэ некалькі пазней. Дзякуючы Якабу Грыму і словенцу Йернеру Капітару, сербская народная літаратура знайшла сваё месца ў сусветнай літаратуры[10].
Цыклы
[правіць | правіць зыходнік]Сербская эпічная паэзія падзелена на цыклы:
- Негістарычнага цыкл (сербск.: Неисторијски циклус) — вершы аб славянскай міфалогіі, у прыватнасці пра драконаў і німф
- Дакосаўскі цыкл (сербск.: Преткосовски циклус) — вершы пра падзеі, якія папярэднічалі бітве на Косавам полі (1389)
- Косаўскі цыкл (сербск.: Косовски циклус) — вершы пра падзеі, якія адбыліся непасрэдна перад і пасля бітвы на Косавам поле
- Цыкл Кралевіча Марка (сербск.: циклус Краљевића Марка)
- Посткосаўскі цыкл (сербск.: Покосовски циклус) — вершы пра падзеі пасля бітвы
- Цыкл гайдукоў і ускокаў (сербск.: Хајдучке и ускочке песме) — вершы пра разбойнікаў і мяцежнікаў
- Вершы аб вызваленні Сербіі і Чарнагорыі (сербск.: Песме о ослобођењу Србије и Црне Горе) — вершы пра баі супраць асманаў, якія адбываліся ў 19-ым стагоддзі
Вершы апісваюць гістарычныя падзеі з рознай ступенню дакладнасці.
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ а б Dragnich 1994, pp. 29–30.
- ↑ Norman M. Naimark (2003). Norman M. Naimark; Holly Case (рэд-ры). Yugoslavia and Its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s. Stanford University Press. pp. 25–. ISBN 978-0-8047-8029-2.
- ↑ Matica Srpska Review of Stage Art and Music. Matica. 2003. p. 109.
- ↑ Milošević-Đorđević, Nada (2001). Srpske narodne epske pesme i balade. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. p. 10.
Крајем XV века, 1497. године, појављује се за сада први познати запис од десет бугарштичких стихова, које је у свом епу забележио италијански ... Јанка, ердељског племића (чије је право име Јанош Хуњади) у тамници српског деспота Ђурђа Бранковића.
- ↑ Pejovic, Roksanda. Medieval music. The history of Serbian Culture. Rastko (1995).
- ↑ Petrović 2008, p. 100.
- ↑ Georgijević.
- ↑ Dundes, Alan (1996). The Walled-Up Wife: A Casebook. Univ of Wisconsin Press. pp. 3–. ISBN 978-0-299-15073-0.
- ↑ Radosavljevich, Paul Rankov (1919). Who are the Slavs?: A Contribution to Race Psychology. Badger. p. 332.
- ↑ Milošević-Đorđević.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Половинкин И. Н. Сербская народная поэзия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Bjeladinović-Jergić, Jasna (2001). Зборник Етнографског музеја у Београду: 1901-2001. Етнографски музеј. pp. 489–.
- Dragnich, Alex N. (1994). Serbia's Historical Heritage. East European Monographs. ISBN 978-0-88033-244-6.
- Georgijević, Krešimir. Српскохрватска народна песма у пољској књижевности: Студија из упоредне историје словенских књижевности. Belgrade: Rastko; Српска краљевска академија (2003).
- Ling, Jan (1997). "Narrative Song in the Balkans". A History of European Folk Music. University Rochester Press. pp. 86–90. ISBN 978-1-878822-77-2.
- Milošević-Đorđević, Nada. The oral tradition. The history of Serbian Culture. Rastko (1995).
- Petrović, Sonja (2008). "Oral and Written Art Forms in Serbian Medieval Literature". In Mundal, Else; Wellendorf, Jonas (рэд-ры). Oral Art Forms and Their Passage Into Writing. Museum Tusculanum Press. pp. 85–108. ISBN 978-87-635-0504-8.
- Popovic, Tanya (1988). Prince Marko: The Hero of South Slavic Epics. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2444-8.